مؤسسه آموزش عالی حوزوی فاطمیه کرمان

علی بن عیسی اربلی در کشف الغمة و غزالی در کتاب احیاء العلوم و ابن شهر آشوب در مناقب و بستانی در دائرة المعارف خود با مختصر اختلافی از ابو الحسن مدائنی و دیگران روایت کرده اند که امام حسن (علیه السلام) و امام حسین (علیه السلام) و عبد الله بن جعفر به قصد انجام زیارت حج خانه خدا از مدینه حرکت کردند و چون بار و بنه آنها را از پیش برده بودند، دچار گرسنگی و تشنگی شدیدی شدند و در این خلال به خیمه پیرزنی برخوردند و از او نوشیدنی خواستند!
پیرزن گفت: آب و نوشیدنی در خیمه نیست؛ ولی در کنار خیمه گوسفندی است که می توانید از شیر آن گوسفند استفاده کنید، آن را بدوشید و شیرش را بنوشید. آنها رفتند و شیر گوسفند را دوشیده و خوردند و سپس از او خوراکی خواستند. زن گفت: جز همین گوسفند مالک چیزی نیستم و چیز دیگری نزد من یافت نمی شود، یکی از شما آن را ذبح کند تا من برای شما غذایی تهیه کنم.
گوسفند ذبح شد و غذایی تهیه شد و آنها خوردند و لختی بیاسودند تا وقتی که گرمای هوا شکسته شد، برخاسته و آماده رفتن شدند و به آن زن گفتند: «یا امة الله نحن نفر من قریش نرید حج بیت الله الحرام فاذا رجعنا سالمین فهلمی الینا لنکافئک علی هذا الصنع الجمیل»؛ ای زن! ما افرادی از قریش هستیم که اراده زیارت حج بیت الله را داریم و چون سالم بازگشتیم، نزد ما بیا تا پاداش این محبت تو را بدهیم. آنها رفتند. وقتی شوهر آن زن آمد و جریان را شنید، خشمناک شده و او را سرزنش کرده، گفت: «ویحک تذبحین شاتی لاقوام لا تعرفینهم ثم تقولین: نفر من قریش» !وای بر تو! گوسفند مرا برای مردمانی که نمی شناسی سر می بری، آنگاه به من می گویی: افرادی از قریش بودند!
این جریان گذشت و پس از مدتی، فقر و نیاز، آن پیرزن و شوهرش را به شهر مدینه کشاند. در یکی از روزها پیرزن عبورش بر در خانه امام حسن (علیه السلام) افتاد. چون آن حضرت او را دید شناخت؛ ولی پیرزن امام را نشناخت. در این وقت امام حسن (علیه السلام) به غلامش دستور داد به دنبال آن پیرزن برود و او را به نزد وی بیاورد. غلام برفت و او را بازگرداند و امام حسن (علیه السلام) به او فرمود: آیا مرا می شناسی؟ گفت: نه! فرمود: من همان مهمان تو در فلان روز هستم! پیرزن گفت: پدر و مادرم بقربانت! امام حسن (ع) دستور داد هزار گوسفند برای او خریداری کردند و با هزار دینار پول همه را به او داد و به دنبال آن نیز وی را به نزد برادرش حسین (علیه السلام) فرستاد. امام حسین (علیه السلام) از آن زن پرسید: برادرم حسن چه مقدار به تو داد؟
عرض کرد: هزار گوسفند و هزار دینار! امام حسین (علیه السلام) نیز دستور داد همان مقدار گوسفند و همان مقدار پول به آن پیرزن دادند و سپس او را به همراه غلام خود به نزد عبد الله بن جعفر فرستاد و عبد الله از آن پیرزن پرسید: حسن و حسین (علیهما السلام) چقدر به تو دادند؟ پاسخ داد: دو هزار گوسفند و دو هزار دینار!عبد الله دستور داد: دو هزار گوسفند و دو هزار دینار به او دادند! و به او گفت: اگر از آغاز به نزد من آمده بودی، من آن دو را به رنج و تعب می انداختم! (بحار الانوار، ج 43، ص 348 -341 )

زمخشری در کتاب ربیع الابرار از انس بن مالک روایت کرده که گوید: من در خدمت حسن بن علی (علیه السلام) بودم که کنیزی آمد و شاخه گلی را به آن حضرت هدیه کرد. حضرت (علیه السلام) به او گفت: «انت حرة لوجه الله»؛ تو در راه خدا آزادی! من که آن ماجرا را دیدم به آن حضرت عرض کردم: کنیزکی شاخه گل بی ارزشی به شما هدیه کرد و او را آزاد کردید؟ در پاسخ فرمود: «هکذا ادبنا الله تعالی «اذا حییتم بتحیة فحیوا باحسن منها» و کان احسن منها اعتاقها» (ملحقات احقاق الحق، ج 11، ص 149)؛ اینگونه خدای تعالی ما را ادب کرده که فرمود: «وقتی تحیه ای به شما دادند، تحیتی بهتر دهید» و بهتر از کار این کنیز، آزادی او بود.

یکی از دانشمندان اهل سنت روایت کرده که مردی نزد امام حسن (علیه السلام) آمده و اظهار نیازی کرد، امام (علیه السلام) به او فرمود: «اذهب فاکتب حاجتک فی رقعة و ارفعها الینا نقضیها لک»؛ برو و حاجت خود را در نامه ای بنویس و برای ما بفرست ما حاجتت را برمی آوریم. آن مرد رفت و حاجت خود را در نامه ای نوشته برای امام (علیه السلام) ارسال داشت و آن حضرت دو برابر آنچه را خواسته بود به او عنایت فرمود.شخصی که در آنجا نشسته بود عرض کرد: «ما کان اعظم برکة الرقعة علیه یابن رسول الله»؛ به راستی چه پر برکت بود این نامه برای این مرد ای پسر رسول خدا!
امام (علیه السلام) فرمود: «برکتها علینا اعظم حین جعلنا للمعروف اهلا، اما علمت ان المعروف ما کان ابتداءا من غیر مسئلة، فاما من اعطیته بعد مسئلة فانما اعطیته بما بذل لک من وجهه»؛ برکت او زیادتر بود که ما را شایسته این کار خیر و بذل و بخشش قرار داد، مگر ندانسته ای که بخشش و خیر واقعی، آن است که بدون سؤال و درخواست باشد و اما آنچه را پس از درخواست و مسئلت بدهی که آن را در برابر آبرویش پرداخته ای! (ابراهیم بیهقی، المحاسن و المساوی، چاپ بیروت، ص 55)

در حدیثی آمده که امام حسن (علیه السلام) هیچ گاه سائلی را رد نکرد و در برابر درخواست او «نه» نگفت و چون به آن حضرت عرض شد: چگونه است که هیچ گاه سائلی را رد نمی کنید؟ پاسخ داد: «انی لله سائل و فیه راغب و انا استحیی ان اکون سائلا و ارد سائلا و ان الله تعالی عودنی عادة، عودنی ان یفیض نعمه علی، و عودته ان افیض نعمه علی الناس، فاخشی ان قطعت العادة ان یمنعنی المادة»؛ من سائل درگاه خدا و راغب در پیشگاه اویم و من شرم دارم که خود درخواست کننده باشم و سائلی را رد کنم و خداوند مرا به عادتی عادت داده، عادت داده که نعمتهای خود را بر من فرو ریزد و من نیز در برابر او عادت کرده ام که نعمتش را به مردم بدهم و ترس آن را دارم که اگر عادتم را ترک کنم اصل آن نعمت را از من دریغ دارد. امام (علیه السلام) به دنبال این گفتار این دو شعر را نیز انشا فرمود:
اذا ما اتانی سائل قلت مرحبا بمن فضله فرض علی معجل
و من فضله فضل علی کل فاضل و افضل ایام الفتی حین یسئل»
هنگامی که سائلی نزد من آید بدو گویم: خوش آمدی ای کسی که فضیلت او بر من واجبی سریع است و کسی که فضیلت او برتر بر هر فاضلی است و بهترین روزهای جوانمرد، روزی است که مورد درخواست قرار گیرد و از او چیزی درخواست شود. (کنز المدفون سیوطی، (چاپ بولاق)، ص 234 و نور الابصار شبلنجی، ص 111)