مؤسسه آموزش عالی حوزوی فاطمیه کرمان

بررسی سندی و محتوایی روایات کراهت پوشیدن لباس مشکی برای زنان

روایاتی كه از ظاهر آنها كراهت سیاه‎پوشی استفاده می‎شود، از نظر سند ضعیف‌اند. مرحوم صاحب جواهر (محمدحسن نجفی، جواهر الكلام فی شرح شرایع الاسلام، ج 8، ص 233) و مرحوم خویی (ابوالقاسم خویی، شرح عروة الوثقی، كتاب الصلاة، ج 1، مكروهات لباس مصلی) نیز به ضعف سندی روایات مورد نظر تصریح كرده‎اند؛ بنابراین، به دلیل ضعف سند، این‎گونه روایات قابل استناد نیستند؛ از طرفی به دلیل استناد عده ای از افراد به تعدد روایاتی كه ظاهر آنها دلالت بر كراهت پوشش سیاه دارد و نیز به دلیل این كه عده ای ضعف سند روایات در مستحبات و مكروهات را خیلی مورد توجه قرار نمی دهند می‎توان در دلالت روایات بحث كرد:
با فرض پذیرش روایات، بر اساس جست‌وجوی مفصل احادیث، حتی یك حدیث درباره‎ی كراهت پوشش چادر مشكی بانوان پیدا نشده است (ر.ك: فروع كافی، ج 2، كتاب الصلاة باب اللباس الذی تكره الصلاة فیه و ما لا تكره، ص 397 و كتاب الزی و التجمل باب لبس السواد، ص 449؛ وسایل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج3، كتاب الصلاة، ابواب لباس مصلی و مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، كتاب الصلاة، ابواب لباس مصلی)
با توجه به فضای صدور این روایات که مخاطب معصومین (علیهم السلام)، مردان بوده¬اند؛ كراهت پوشش مشكی اختصاص به مردان پیدا می کند که البته برای مردان هم در كفش، عمامه و عبا استثنا شده است. از طرفی حتی یك نفر هم از فقیهان برجسته‌ی شیعه به كراهت چادر مشكی زنان فتوا نداده است، برعكس، بعضی از مراجع تقلید عدم كراهت چادر مشكی تصریح كرده‎اند؛ همان گونه كه مرحوم صاحب جواهر در كتاب فقهی معروف خود نقل كرده‌اند: طبق تصریح كتاب‌های متعددی از علمای امامیه، كراهت پوشش سیاه مختص مردان است؛ زیرا شارع مقدس پوشش غلیظ‎تر و بیش‌تری برای زنان هنگام مواجهه با نامحرم قرار داده است. بعضی از روایاتی كه شارع مقدس در آنها پوشش غلیظ را در مواجهه با نامحرم خواسته و از پوشیدن لباس نازك نهی كرده است در ذیل ذكر می‎شود:
الف) عن امیرالمومنین(علیه السلام): من رقّ ثوبه، رقّ دینه. (محدث نوری، مستدرك الوسائل، ج 3، ص 211، و ج 3، ص 249)
ب) عن ابی عبد الله (علیه السلام) قال: لا یصلح للمرأة المسلمة ان تلبس من الخمر و الدروع ما لا یواری شیئا. (حر عاملی، وسائل الشیعة، ج3، ابواب لباس مصلی، باب 21، حدیث 2) و رنگ مشكی، در مقایسه با رنگ‎های دیگر، به نحو بهتری پوشش غلیظ‎تر و بیش‌تر را تأمین می‎كند. (محمد حسن نجفی، جواهر الكلام فی شرح شرایع الاسلام، ج 8، ص 235)؛ بنابراین، طبق نقل مرحوم صاحب جواهر، كراهت پوشش مشكی، مختص مردان است.
از سویی، ترديدي نيست كه زن و مرد در برخي از موارد، از جمله پوشش داراي احكام متفاوتي هستند؛ بنابراين، در خصوص احكام پوشش، نمي توان به قاعده ي اشتراك زن و مرد در احكام تمسك جست؛ به طور مثال جامه ي زربافت و حرير براي زن جايز است؛ ولي براي مرد جايز نيست. مقدار پوشش زنان، طبق نظر مشهور فقها، همه ي بدن به استثناي گردي صورت و دو دست از مچ تا نوك انگشتان است، ولي مقدار پوشش مردان كم تر است؛ حتي از نظر رنگ پوشش نيز، استفاده از لباس احرام سفيد براي مردان مستحب است، ولي زنان مجازند، به استثناي بعضي لباس هاي خاص مثل حرير محض، با هر لباسي، حتي داراي رنگ غير سفيد محرم شوند. بنابراين، با توجه به احكام ويژه ي بانوان و آقايان در مورد لباس، نمي توان ادعا نمود كه حكم كراهت در روايت فوق مطلق است و به طور مشترك شامل زن و مرد مي شود.
از طرف دیگر، بر فرض پذیرش روایات مذکور، بعضي از فقها حكم كراهت لباس مشكي را چه برای مرد و چه زن، مختص به حالت نماز دانسته اند.
بررسی پوشش زنان در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) و نحوه برخورد آنحضرت
در كتاب سنن ابي داود از امّ سلمه، همسر گرامي پيامبر اكرم(صلی الله عیه و اله) قضيه اي نقل شده است كه مبين تبادر ذهني زنان عرب آن زمان از واژه «جلباب»است. نقل شده است که وقتي آيه  جلباب «يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلاَبِيبِهِنَّ» نازل شد، زن هاي انصار از خانه هايشان خارج شدند، درحالي كه پوشش هاي مشكي داشتند؛ گويي كلاغ بالاي سر آنها نشسته است.
در كتاب عون المعبود، در شرح مطلب فوق آمده است: چون پوشش هايي كه زنان انصار به عنوان جلابيب از آن استفاده كرده بودند داراي رنگ مشكي بوده است، آنان به كلاغ كه رنگ آن مشكي است تشبيه شده اند. بعضي از تفاسير مهم، مانند تفسير الدر المنثور سيوطي، روح المعاني و تفسير الميزان نيز در ذيل آيه ي جلباب جريان تاريخي فوق را نقل كرده اند.
علاوه بر شاهد تاريخي مذكور، كه سكوت پيامبر اكرم(صلی الله علیه و اله) در مقابل رنگ مشكي پوشش زنان انصار، نيز دليل بر تقرير و تأييد آن است، شواهد لغوي فراواني نيز براي اثبات اين مدعا وجود دارد كه در ريشه ي لغوي جلباب رنگ مشكي اخذ شده است؛ زيرا جلباب در لغت از ريشه ي جُلب است و يكي از معاني جُلب در بسياري از كتاب هاي لغوي عربی، تيرگي و سياهي است؛ مثلاً جُلب الليل به معناي سياهي شب آمده است. ابن منظور، صاحب كتاب لسان العرب، پس از نقل شعري كه بخشي از آن «و جُلب الليل يطرده النهار» است تصريح نموده كه گوينده ي شعر از جُلب، سواد و سياهي را اراده كرده است. پس معلوم می شود که رنگ جلباب و چادر زنان عرب هنگام نزول آيه ي شريفه، مشكي بوده است؛ بنابراين، مي توان گفت كه چادر مشكي منشأ و ريشه ي قرآني دارد.
واکنش فقهای برجسته معاصر در برابر سؤال از کراهت چادر مشکی:
آیة الله خامنه ای(دام ظله): این صحبت صحیح نیست و بهترین حجاب پوشش چادر است و چادر سیاه هم بی اشکال است و کراهت ندارد.
آیة الله تبریزی(ره): زن باید بدن خود را در غیر وجه و کفین، از نامحرم بپوشاند و نیز باید زینت خود را بپوشاند و لباسی که زینت حساب می شود باید آن را هم بپوشاند و با چادر بهتر می تواند بدن و زینت را بپوشاند و چادر سیاه مثل عبای سیاه کراهت ندارد.
آیة الله بهجت(ره): این اقدام باطل است.
آیة الله صافی گلپایگانی(دام ظله): نظر مذکور صحیح نیست و مفاسد بسیار دارد. متأسفانه در این زمان عده ای اصرار بر آشکار شدن مفاتن زن و خروج او از ستر و عفاف که حفاظ شخصیت و ارزش و متانت اوست، دارند؛ مع الاسف می خواهند این امر را اسلامی جلوه دهند، در حالی که اسلامی نیست.
آیة الله فاضل لنکرانی(ره): چادر مشکی بهترین نوع حجاب است و پوشیدن لباسهایی که جلب توجه کند، حرام است.
آیة الله مکارم شیرازی(دام ظله): با توجه به اینکه در حال حاضر رنگ مشکی برای حفظ پوشش زنان بهتر است، کراهت آن ثابت نیست.